Scothsheanchas sheáin na Cille Mhic Criomhthain

Abstract

Duine de na seanchaithe ba mhó a thug ábhar seanchais do Choimisiún Béaloideas Éireann ab ea Seán ‘na Cille’ Mac Criomhthain (1875-1955) ó Chill Maoilchéadair i gceantar Gaeltachta Chorca Dhuibhne. Os cionn míle mír seanchais idir fhilíocht, scéalta, stairseanchas agus amhráin a bhailigh Seosamh Ó Dálaigh, Seán Ó Dubhda agus Caoimhín Ó Danachair ón gCriomhthanach thar tréimhse ní ab fhaide ná fiche bliain. Iarracht atá sa tráchtas dochtúireachta seo ar an stór béaloidis agus an cineál Gaeilge a bhí aige a shuíomh ina gcomhthéacs ceart laistigh de léann na Gaeilge agus laistigh de léann an bhéaloidis idirnáisiúnta araon. Toisc líonmhaireacht an ábhair ar fad a bailíodh ón gCriomhthanach, is ar an seanchas a bhailigh Seosamh Ó Dalaigh uaidh a díríodh sa tráchtas, agus aithnítear, dá bhrí sin, nach bhfuil anseo ach an chéad chéim i dtreo tuiscint cheart a bheith againn ar an saibhreas seanchais a bhí ag an seanchaí tréitheach seo. Tugadh faoin méid sin a chur i gcrích trí chúlra an tseanchaí a scrúdú, scéal a shaoil a ríomh, cuntas a thabhairt ar an gcanúint phearsanta a bhí aige, agus eagrán dá chuid seanchais a chur i dtoll a chéile. Beidh toradh an tsaothair seo ina áis do lucht béaloidis, canúineolaíochta, staire agus socheolaíochta.